Lee Enfield No4 MkI (T) Sniper

Trochę historii

Brytyjski program snajperski mocno kulał na początku II Wojny Światowej. Z punktu widzenia sprzętowego był to koszmar – dużo eksperymentalnych karabinów Lee Enfield No1 MkIII z lunetami montowanymi nie w osi karabinu oraz mała ilość bardzo precyzyjnych P14-stek (ok. 2000 wyprodukowano pod koniec I Wojny Światowej). Biorąc pod uwagę, że znaczna ilość została sprzedana do krajów sprzymierzonych i nie kontynuuowano rozwoju broni snajperskiej w okresie międzywojennym, Brytyjczycy nie byli w ciekawej sytuacji pod kątem “snajperskim”.

Po wybuchu II Wojny Światowej, wznowiono program snajperskie, ale ich intensyfikacja nastąpiła po lądowaniu na Sycylii i kampanii we Włoszech, gdzie Brytyjczyków nękali niemieccy snajperzy.

Jednak chcecie usłyszeć o pewnym karabinie, a nie o programach snajperskich, dlatego skupmy się na Lee Enfieldzie.

Podstawa karabinu

Podstawą do budowy wyborowego wariantu był Lee Enfield No4 MkI. Nie będę przepisywał tekstu, więc zacytuję Wikipedię  (jeśli nie interesuje Was zwykły piechociarski No4 MkI, możecie przeskoczyć ten rozdział)😊:
“W 1931 r. opracowano nową wersję Lee-Enfilda (Rifle No. 4 Mk I) zbliżoną konstrukcyjnie do nieprzyjętych SMLE Mk V i Mk VI, jednak lepiej przystosowaną do masowej produkcji. Na pierwszy rzut oka karabin różnił się od SMLE skróconym łożem w wyniku czego lufa wystawała poza jego obrys. Uproszczono również kształt prowadnicy dla łódek nabojowych, ułatwiając obróbkę tego elementu. Przeprojektowano przyrządy celownicze zastępując szczerbinkowy celownik krzywkowy – przeziernikowym celownikiem ramkowym i przenosząc go na komorę zamkową (wydłużając linię celowniczą). Nowy celownik miał 2 przezierniki – jeden stały przestrzelany na stałą odległość, oraz drugi podnoszony z regulacją. Ponadto zastosowano również nową cięższą lufę w celu poprawienia celności. Na początku lat 30 wyprodukowano próbną serię 2500 szt. No. 4, jednak pomimo pozytywnej oceny wstrzymano się z decyzją o ich włączeniu na wyposażenie i rozpoczęciu produkcji seryjnej ze względu na znaczne zapasy starszych SMLE z okresu I wojny światowej.

W 1940 r. w czasie ewakuacji spod Dunkierki (Operacja Dynamo) armia brytyjska straciła prawie ćwierć miliona karabinów. Tak znaczące braki wymagały szybkiego uzupełnienia, dlatego też postanowiono, że zakłady w Enfield będą kontynuować produkcję starszych SMLE aby nie dokonywać przebudowy gotowych linii produkcyjnych, natomiast produkcja No. 4 zostanie uruchomiona w zakładach w Maltby, Fazakerley i Shirley. W rezultacie seryjną produkcję No. 4 rozpoczęto dopiero w 1941 r. a pierwsze egzemplarze trafiły w ręce żołnierzy brytyjskich na wiosnę 1942 r.[potrzebny przypis] W tym samym roku dokonano kolejnej modyfikacji karabinu, nieznacznie upraszczając konstrukcję zamka tworząc wersję Rifle No. 4 Mk I*, która produkowana była jedynie w zakładach Small Arms Limited w Kanadzie oraz Stevens-Savage Firearms w USA.

 

Pomimo wdrożenia do produkcji No. 4 przez całą II wojnę światową nie zaprzestano produkcji starszych SMLE w dalszym ciągu wytwarzanych w Enfield, indyjskim Ishaphore i australijskich zakładach w Lithgow. Do końca wojny wyprodukowano około 6,7 miliona SMLE i 4,2 miliona No. 4[potrzebny przypis]. Już po zakończeniu II wojny światowej w 1949 r. opracowano nową nieznacznie zmodernizowaną wersję karabinu, przyjętą na wyposażenie jako Rifle No. 4 Mk 2, w której przeprojektowano język spustowy i stopkę kolby. Wersja ta była również wykonywana według wyższych standardów jakościowych i staranniej wykańczana w porównaniu z wersjami wojennymi. Po wprowadzeniu No. 4 Mk 2 rozpoczęto również proces modernizacji do nowszego standardu starszych No. 4 Mk I.”

Wersja wyborowa
No dobra … przejdźmy do wersji wyborowej. Selekcja karabinów do konwersji jak we większości przypadków, odbywała się na zasadzie celności. Warunkiem dopuszczenia do przebudowy było uzyskanie podczas testów fabrycznych skupienia na poziomie 7/7 trafień w cel o promieniu 5 cali (12,7 cm) z odległości 200 jardów (183 m) oraz 6/7 trafień w cel o promieniu 10 cali (25,4 cm) z odległości 400 jardów (366 m). Karabiny później trafiały do Holland & Holland w celu montażu optyki. Oczywiście były jeszcze kanadyjskie “Long Branch” i amerykańskie “Savage” – postaram odnieść się do nich rozbierając na części nasz karabin.

Numery seryjne

Z tego co się orientowałem, nie było stałych bloków numerów seryjnych dla wariantu wyborowego. Zamiast tego mamy pare wyznaczników którymi możemy się kierować. Postaram się je rozbić na producentów:

  • Eksperymentalna część
    Wszystkie numery z prefiksem “A” do maksymalnego numeru 2500 np. A0245, A1285, A2096. Karabiny wyprodukowane w latach 1941-1942
  • Royal Ordnance Factory w Maltby – ROF Maltby
    Bardzo mała ilość została skonwertowana – głównie roczniki 1941 (znaleziono jeden egzemplarz 1942). Wszystkie numery seryjne albo nie mają prefiksu, albo są ulokowane w seriach “A” lub “B” np. 16330, A18006, B17954
  • Birmingham Small Arms w Shirley – BSA Shirley
    BSA wyprodukowało najwięcej wyborowych wersji. System numeracji zmieniał się w czasie. BSA produkowało wersje wyborowe od 1943 do 1946.

    • 1943 – prefix dwuliterowy zaczynający się zawsze od “A” I cztery cyfry np. AM4189, AR5185, AU6768
    • 1944 – na początku pięciocyfrowe, potem z prefixem jednoliterowym np. 31159, B30538, H37486, R31894
    • 1945 – kontynuuowano aż do prefiksu “X”


Nie zaobserwowano karabinów w wersji wyborowej wyprodukowanych w 1946 roku, aczkolwiek Holland & Holland dokonywał konwersji do Kwietnia 1946 roku

  • Savage
    Zaobserwowano jedynie karabiny z roczników 1941 I 1942. Biorąc po uwagę, że karabiny były produkowane przez USA (podstawy – konwersji dalej dokonywał Holland & Holand), są bardzo rzadkie. Zaobserwowano numery seryjne jedynie w bloku 15C dla MkI, a dla MkI* 12-15C.
  • Long Branch
    Wersje wyborowe były produkowane od Grudnia 1942 do Grudnia 1945. Nie dotarłem do jakichkolwiek informacji odnośnie konkretnych numerów seryjnych.

Kolba

Pierwszym “biciem” (będę dalej posługiwał się tym terminem 😊) jakiego szukamy jest “S51” wielkości ¼ cala (6,35mm), znajdujące się na dole chwytu kolby (Zdjęcie 1). Jest to oznaczenie dodawane przez “Holland & Holland”, który zajmował się doprowadzeniem karabinu do wersji wyborowej. Niestety nie można jednoznacznie stwierdzić, kto dokonywał konwersji na początku (1941-1942). Podobno RSAF Enfield dokonywał konwersji próbnych, jednak doszukano się na niektórych karabinach bicia “S51”. Holland & Holland przejął zadanie konwersji w 1942 roku aż do końca wojny. UWAGA! Karabiny produkcji “Long Branch” nie będą miały bicia “S51”, ponieważ jako jedyne nie były konwertowane przez Holland & Holland.

Kolejną bardzo istotną rzeczą jest numer seryjny lunety wybity zaraz na początku kolby (przy stalowej osadzie) (Zdjęcie 2). Ta cecha jest wspólna zarówno dla karabinów konwertowanych przez Holland & Holland jak i dla Small Arms Ltd. (Long Branch).

Idąc dalej – bicia odbiorów.

Dla  Long Branch (Zdjęcie 3):

  • Strzałka w okręgu – Kanadyjski znak własności wojskowej
  • B/32 – miałem problem z dotarciem do tej informacji – może to być odpowiednik “S51” tylko dla Long Branch?
  • Nieczytelne

Dla BSA (Zdjęcie 4):

  • „S.L.” oznacza William Sykes Ltd.
  • „N” to prefiks kodu dla Northern District
  • „74” to kod numeryczny (zbędny) dla Sykes Ltd. Zwykle pisany od lewej do prawej jako „N74”, ale tutaj jest on pionowy.
  • Korona, litery nieczytelne – jako, że nieczytelna część jest szeroka I w miarę “kwadratowa” – obstawiam cechę odbioru Birmingham, a nie Londyn – litery “BP”, “BV” lub “NP”
  • Między biciem korony, a “SL N 74”, jest kolejne nieczytelne

Ostatnia rzecz to baka – cecha wyróżniająca wyborową wersję od zwykłej na pierwszy rzut oka. Baka może być przesunięta troche na prawo lub troche na lewo – podobno nie ma zasady (Zdjęcie 5 i 6). Najważniejszą rzeczą jakiej musimy szukać to śruby. Zwróćmy uwagę, czy nie były odkręcane (nie są poszarpane). Ja bym ich nie odkręcał, ale Wasza sprawa 😊Oczywiście śruby na śrubokręt tylko I wyłącznie płaski (Zdjęcie 7). Zdjęcie jest kiepskiej jakości, ale “na żywo” nie widziałem, żeby były wykręcane.

Komora

Zaczniemy od prostej rzeczy – numery seryjne (opisane wyżej). Numery seryjne i kolejne bicia wskazujące na wersję wyborową znajdują się po lewej stronie karabinu, zaraz nad kabłąkiem (Zdjęcie 8). Oznaczenie “TR” oznaczało “Target Rifle” – wyselekcjonowana jednostka, która strzelała lepiej niż inne I była kandydatem do konwersji na karabin wyborowy. Numer seryjny był w pewnym momencie wybijany bardzo płytko, więc nie jest to od razu symptom podróbki.

Dla ROF Maltby – Jedynie numer seryjny i być może (nie musi) bicie ”TR”.

Dla BSA Shirley – Od gory: Oznaczenie konwersji, rok produkcji, numer seryjny, ”TR”. Oznaczenia konwersji zmieniały się wraz z latami, kolejno:

  • 1941 – początek 1943 – ”B”
  • Częściowo 1943 – ”M47”
  • Późny 1943 – koniec produkcji – ”M47C”

Dla Savage – Numer seryjny, rok produkcji i ”TR”

Idziemy dalej do lewej strony komory (Zdjęcie 9). Tutaj szukamy bicia “T” (Telescopic) – oznacza to, że karabin został wyposażony w celownik optyczny i przeszedł wszelkie wymagane w tej kwestii inspekcje. Poza tym standardowe bicia No4 MkI.

Dla ROF Maltby – R.O.F.M. No4.MK.1.1941. lub No4 Mk1 (dla 1942) I być może (nie musi) “T”

Dla BSA Shirley – No.4 Mk1 oraz:

  • 1941 – początek 1943 – głównie brak ”T”
  • Późniejszy 1943 – koniec produkcji – ”T”

Dla Long Branch – No.4 Mk1*LONG BRANCH oraz “T”. Warto zaznaczyć, że zaobserwowano dwa rodzaje wielkości tego bicia: 1/8 I 1/16 cala, odpowiednio 3,175mm i ~1,59mm. Również samo “T” nie było wybijane fontem “serif” jak w przypadku konwersji Holland & Holland.

Warto po tej stronie zwrócić uwagę na miejsca do montażu lunety. Jedna z tulei jest mocowana na trzy śruby (płaskie pióro) i zapunktowana, co również może być wyznacznikiem, czy owa tuleja była ściągana. Z łatwością można stwierdzić, czy śruby były odkręcane i zapunktowane po raz kolejny. Montaż jest dwupunktowy.

Na lewo od wyżej umieszczonej tulei, cecha odbioru brytyjskiego po 1954 roku (Zdjęcie 10) – może to być specyficzne dla naszego egzemplarza jeśli chodzi o miejsce bicia.

Przenosimy się na prawą stronę 😊(Zdjęcie 11). Najpierw chciałem odnieść się do strzałki “A”. Mianowicie jest to kolejne bicie Holland & Holland wskazujące na konwersję wyborową – “S” wielkości 1/8 cala (3,175mm). Powinien występować we wszystkich karabinach konwertowanych przez Holland & Holland, oprócz wersji ROF Maltby.

Chciałem również zwrócić uwagę na strzałkę “B” – śruby od montażu tulei zostały równo zeszlifowane – kolejny punkt zaczepienia, czy coś było “majstrowane”. Wyraźnie zobaczymy, czy śruby były ponownie przeszlifowane.

Kolejnym miejscem jest tył komory zamkowej (Zdjęcie 12). Tutaj musimy szukać znaku inspektora ”D6E” (Strzałka ”A”). Co ciekawe, możemy znaleźć owe bicie na zwykłych karabinach piechociarskich – albo zostało nabite i karabin nie został wyposażony w optykę, albo z jakiegoś powodu go odrzucono z procesu konwersji (moje domysły).

Ostatnią rzeczą tutaj jest usunięta szczrbina “bojowa” – po prostu nie zmieściłaby się luneta 😊(zwróćmy uwage na charakterystyczny szlif).

Zamek

Zamek nie różni się od zwykłego piechociarskiego. Numer komory z tyłu rączki przeładowania (Zdjęcie 13), czoło zamka (Zdjęcie 14) oznaczone ”M47C” (akurat to oznacza BSA Shirley) oraz skrzyżowane flagi (cecha odbioru wojska brytyjskiego). Na samej rączce przeładowania, cecha odbioru brytyjskiego ”BNP” (Zdjęcie 15).

Lufa

Na lufie pownien być wybity numer seryjny komory i producent (Zdjęcie 16). W naszym przypadku znowu jest to “M47C” oraz nr seryjny. Znowu nic niewyróżniającego wersję wyborową od zwykłej.

Montaż

Montaż był dwuosiowy i numerowany do komory powyżej niższej osi, zaraz przed końcem montażu (idąc w górę) (Zdjęcie 17).

Montaż był stalowy i poddany procesowi parkeryzacji, co pozostawiało często czarny kolor. I wiem wiem … zaraz zapytacie “Przecież 1911A1 był parkeryzowany I był szary!” – tak, dlatego że Amerykanie używali fosfatyzacji cynkiem, co dawało efekt jasnego szarego koloru, Brytyjczycy natomiast używali manganu, co dawało efekt ciemnoszary i czarny.

Przerzucając sie na drugą stronę montażu, mamy dwa zestawy numerów (Zdjęcie 18). Odpowiadają one za dopasowanie obejm – części górnych i dolnych. Wiem, że to dziwne i dla mnie też niezrozumiałe po co tak, ale zasada jest następująca: połowa obejmy tylnej, część dolna musi mieć ten sam numer co połowa obejmy tylnej, część górna. Tak samo z częścią przednią.

Luneta

Generalnie dla wersji wyborowych wyprodukowanych w Anglii był przeznaczony celownik optyczny o oznaczeniu No. 32 Mk I wyprodukowany przez United Instrument Company, oddział słynnej Vickers Company, którego fabryka mieściła się w Yorku. Dla karabinów wyprodukowanych w Kanadzie, przeznaczony był celownik C No. 32 TP (Lyman Alaskan) oraz C No. 67, wyprodukowanych przez Research Enterprises Ltd., z Sherbrooke, Quebec.

Możemy znaleźć informację jakoby “Ogólnie rzecz biorąc, karabin z 1941, 1942 lub 1943 roku powinien mieć celownik MK1; karabiny wyprodukowane w 1943 i 1944 roku powinny mieć celownik MK2, a karabiny wyprodukowane w 1945 roku – celownik MK3 lub C No.67 (znany również jako Mk4).”. Jednak dotarliśmy również do informacji, że na karabinie powinna być luneta maksymalnie rok starsza od karabinu.

Producentami lunet były fabryki:

  • Vickers Instruments Ltd.;
  • William Watson & Son;
  • Houghton Butcher Manufacturing Co.;
  • Kershaw Ltd.;
  • Kershaw and Son;
  • Cooke Troughton abd Simms;
  • Taylor Hobson & Co.

Finalnie możemy spojrzeć na nasz model (Zdjęcie 19) wskazujący na Mk I produkcji Houghton Butcher Manufacturing Co. o numerze 9903. Najbardziej istotnym czynnikiem jest tutaj zgodność numeru seryjnego lunety z numerem na kolbie (Zdjęcie 2). Mamy wtedy pewność, że luneta nie była zamieniana i została pierwotnie zamontowana na danym egzemplarzu.

Finalne uwagi

Pominąłem mniejsze aspekty np. oznaczenia okładzin drewnianych, bo nie wpływają na ocenę, czy dana jednostka jest wersją wyborową lub nie. Kolejnym pomniejszym aspektem jest bączek pasa montowany z przodu magazynka. Został on dopuszczony do użycia w 1944 roku, więc naturalnie wcześniejsze modele nie powinny go mieć … . No właśnie dochodzimy do tematu, który zawsze poruszam przy tego typu wywodach – to było 80 lat temu, a przez 80 lat mogło się dużo wydarzyć. Oczywiście pomijając chaos wojny i ciągłe upraszczanie produkcji, te karabiny często “widziały swoje”, ponadto żołnierze usprawniali je na froncie subiektywnie I jeśli przeżyli, a karabin razem z nimi, dzisiaj byłby uznany za “fake” (przypominam o sposobie w jaki np. Marines czyścili broń 😊). Dorzucając do tego często zaginione dokumenty lub pomyłki pracowników podczas produkcji, kończymy w miejscu gdzie możemy się wielu rzeczy domyślać i rzucać bezrefleksyjne “tak powinno być zrobione”, a ja wtedy odpowiadam na to: “Dałbyś sobie za to rękę uciąć?” 😉.

Jeśli dotrwaliście do tego momentu, chciałem Wam serdecznie podziękować za poświęcony czas na przeczytanie tego tekstu. Mam nadzieję, że przyda Wam się ten artykuł jak kiedyś będziecie mieli możliwość kupna tak pięknego kawałka historii. Za wszystkie błędy merytoryczne z góry przepraszam i jestem w pełni otwarty na poprawki! Jakby co, wiecie gdzie mnie znaleźć 😉

Gorąco zachęcam do wskoczenia do bibliografii, a na koniec zostawiam Wam link do pełnego albumu naszego egzemplarza:

https://drive.google.com/drive/folders/17B04moMI5r2KI6ya57uKE2eWdNRfhZR8?usp=drive_link

Dzięki!!

Włodar

Bibliografia:

  1. https://www.americanrifleman.org/articles/2011/12/22/the-british-no-4-t/ [dostęp 07.11.2024],
  2. http://ww2f.com/threads/sniping-doctrine-and-training.51634/ [dostęp 07.11.2024]
  3. https://pl.wikipedia.org/wiki/Karabiny_Lee-Enfield [dostęp 16.11.2024]
  4. https://www.artiozen.com/post/4-t-or-not-4-t-that-is-the-question [dostęp 16.11.2024]
  5. https://www.enfield-rifles.com/is-my-lee-enfield-sniper-rifle-a-fake_topic3353.html [dostęp 16.11.2024]
  6. https://www.rockislandauction.com/detail/48/1785/long-branch-no-4-mk1-rifle-303-british [dostęp 16.11.2024]
  7. https://enfield-stuff.com/Pages/2-codes_marks/2-1_codes_marks_govt.html#canada [dostęp 16.11.2024]
  8. https://photos.imageevent.com/badgerdog/generalstorage/no4tsniperarticlesnigel/4TAug07.pdf [dostęp 16.11.2024]
  9. https://www.artiozen.com/post/no32-telescopic-sight-real-repro-sighting-service [dostęp 16.11.2024]
  10. https://mczbron.pl/2014/11/10/snajperskie-lee-enfieldy/ [dostęp 16.11.2024]

Producent: Long Branch, BSA, ROF Maltby, Savage, Enfield (testy)

Kaliber: .303 British

Kontrakt: Imperium Brytyjskie

Lata produkcji: 1941 – 1946

Liczba wyprodukowanych sztuk: ok. 25 779